लाेकपाटी न्यूजकाठमाडौं। नेपाली समुदायले माघे संक्रान्ति पर्व विशेष रूपमा मनाउँछन्। माटो मुनी फलेको बालीको रूपमा तरुल, सखरखण्ड, पिँडालुका साथै चाकु, तिलको लड्डु, खिचडी पनि खाने प्रचलन छ। जाडो मौसममा शरीरलाई धेरै पौष्टिक आहार चाहिने भएकाले माघे संक्रान्तिमा खाइने यी आहारहरूले शरीरलाई आवश्यक शक्ति दिन्छ। जसले रोगसँग लड्ने क्षमता समेत बढाउँदछ।
आयुर्वेद चरक संहिता, शिशिर ऋतुचर्या अनुसार यस समयमा शीत वायुको सम्पर्क शरीरसँग हुने हुनाले अग्नि भित्रै रोकिएर तीक्ष्ण हुन जान्छ। त्यसैले यस समयमा गुरु द्रव्य पाचन गर्ने सामर्थ्य शरीरमा रहन्छ र भोजन नपाउँदा रस आदिको क्षय हुन्छ। यस समयका सात्म्य(हित) रसमा स्निग्ध, अम्ल, लवण पर्दछन् भने सात्म्य(हित) आहारमा गोरस, इक्षुविकृति तैल, नयाँ अन्न पर्दछन्।
तिल- धार्मिक कार्यमा समेत पवित्र अन्नका रूपमा चिनिने तिलमा पर्याप्त क्याल्सियम र भिटामिन बी रहन्छ र यसले शरीरलाई ऊर्जा दिइराख्छ। तिलमा पाइने क्याल्सियमको प्रयोगले हड्डीलाई बलियो बनाउँछ। तिलको प्रयोगले खोकिलाई कम गर्नुको साथै कमजोरीपना हटाउँदछ। मूख गन्हाउने समस्यामा समेत तिल अति उत्तम मानिन्छ।
सखरखण्ड- सखरखण्डमा कार्बोहाइड्रेट हुने हुनाले शक्तिवर्धक रहन्छ। सखरखण्डमा फाइबर समेत प्रशस्त हुने हुनाले कब्जियतको समस्या पनि कम गर्छ। रक्तचाप नियन्त्रण गर्न भूमिका खेल्ने सखरखण्डले पाचन क्रियालाई समेत बलियो बनाउँदछ। भिटामिन ए र भिटामिन डी समेत उल्लेख्य पाइने हुनाले सखरखण्ड स्वस्थ आँखा र हड्डीका लागि उपयोगी रहन्छ। गुलियो भएता पनि यसमा उच्च स्तरमा चिनीको मात्रा नहुने हुनाले सखरखण्डले मधुमेह रोगलाई नियन्त्रण गर्न सक्दछ। सखरखण्डले मानिसको अनावश्यक तौल घटाउन समेत मद्दत पुर्याउँछ। क्यान्सरको कारक तत्त्व मानिने फ्री रेडिकल्स सँग लड्न समेत यसले मद्दत पुर्याउँछ।
चाकु- जाडोको समयमा पाचन प्रणाली समेत मजबुत पारी राख्न र शरीरमा ऊर्जा र शक्ति कायम राख्न चाकु उपयोगी रहन्छ। चाकुमा आइरन हुनेहुनाले रक्तअल्पताका विरामीलाई समेत अत्यन्त फलदायी रहन्छ।
खिचडी-जाडोको मौसममा मासको दाल, घिउ र चामल मिसाई खिचडी खानाले शरीरमा गर्मीको मात्रा बढाई तागत दिने काम गर्दछ। यसरी माघे संक्रान्ति पर्वमा खाइने आहार, स्वास्थ्यका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छन्।
डा. अच्युत शाली घिमिरे, (ब्याचलर अफ आयुर्वेदिक मेडिसिन एण्ड सर्जरी, चिकित्सा शास्त्र अध्ययन संस्थान)
